Universi përbëhet nga grupe gjigante të estrellas të cilat quhen galaktika. A Galaxia Është një koleksion yjesh, pluhuri dhe gazi të mbajtur së bashku nga graviteti. Këto struktura kozmike formohen gjatë miliarda viteve nga retë e gazit dhe pluhurit që tkurren nën gravitetin e tyre.
Llojet e galaktikave dhe formimi i tyre
Ekzistojnë lloje të ndryshme të galaktikat dhe secila prej tyre ka një formë dhe strukturë të ndryshme. Astronomët i klasifikojnë galaktikat në katër kategori të gjera: spirale, eliptike, thjerrëzore e i parregullt. Ky klasifikim u propozua fillimisht nga Edwin Hubble në vitet 1930 dhe përdoret ende sot.
Formimi i një galaktike varet nga disa faktorë, si shpejtësia e rrotullimit të resë origjinale të gazit, ndërveprimet gravitacionale me galaktikat e tjera aty pranë dhe proceset e brendshme të formimit të yjeve. Nëse një re ka një moment të mjaftueshëm këndor, ajo mund të evoluojë në një galaktikë spirale me disk dhe krahë spirale; Nëse nuk e ka, mund të bëhet një galaktikë eliptike ose thjerrëzore.
Galaktikat spirale
Galaktika spirale, si e jona rruga e Qumështit, njihen lehtësisht nga krahët e tyre të ndritshëm spirale që shtrihen nga një bërthamë kompakte. Këto krahë përbëhen nga yje të rinj, pluhur dhe gaz ndëryjor. Krahët e galaktikave spirale janë gjithashtu shtëpia e proceseve intensive të formimit të yjeve, ku yjet e rinj vazhdojnë të lindin nga gazi i ngjeshur në retë që i përbëjnë ato.
Galaktikat eliptike
Galaktikat eliptike, nga ana tjetër, kanë një formë më të rrumbullakët ose ovale dhe nuk kanë krahë spirale të përcaktuara. Ato përbëhen kryesisht nga yjet e vjetër dhe përmbajnë shumë pak gaz dhe pluhur, që nënkupton një shkallë të ulët të formimit të yjeve në krahasim me galaktikat spirale. Ato më të mëdha quhen gjigantët eliptikë dhe ato janë disa nga strukturat më masive në univers.
Galaktikat thjerrëzore
Galaktikat thjerrëza janë një lloj i ndërmjetëm midis spiraleve dhe eliptikëve. Megjithëse kanë një disk, si galaktikat spirale, atyre u mungojnë strukturat e përcaktuara të krahëve spirale. Përbërja e tij përfshin yje të vjetër dhe të rinj, dhe shkalla e formimit të yjeve është e moderuar.
Galaktikat e parregullta
Së fundi, galaktikat e parregullta nuk kanë një formë ose strukturë të përcaktuar. Shumë prej tyre janë rezultat i përplasjeve ose ndërveprimeve me galaktika të tjera. Këto përplasje çorganizojnë strukturat galaktike, duke formuar galaktika të parregullta me re gazi dhe pluhuri të përziera me yje të shpërndarë.
Lëvizja dhe zgjerimi i universit
Galaktikat nuk janë statike; të gjitha gjenden në lëvizje. Kjo lëvizje është për shkak të gravitetit që i prek ata individualisht dhe zgjerimit të vetë universit. Edwin Hubble, një astronom i famshëm, ishte ai që demonstroi në vitet 1920 se universi po zgjerohet.
Gungëz vuri re se shumica e galaktikave po largohen nga e jona, gjë që nënkupton se universi po zgjerohej vazhdimisht që nga Big Bang. Ky fenomen njihet si zhvendosja e kuqe, ndërsa valët e dritës nga galaktikat shtrihen drejt pjesës së kuqe të spektrit elektromagnetik ndërsa largohen prej nesh.
Duke përdorur këtë informacion, astronomët kanë qenë në gjendje të llogarisin se universi është rreth 13.800 miliardë vjet i vjetër. Kjo zgjerim Ajo jo vetëm që ndikon në shpërndarjen e galaktikave, por edhe në evolucionin e tyre. Ndërsa universi vazhdon të zgjerohet, galaktikat largohen më shumë nga njëra-tjetra, duke e bërë hapësirën midis tyre të bëhet edhe më e madhe.
Rruga e Qumështit dhe vendi ynë në univers
Galaktika jonë, rruga e Qumështit, është një nga shumë galaktikat spirale në univers. Ka një diametër prej afërsisht 100.000 vite dritë dhe ndodhet në një grup galaktikash të njohura si grup lokal, e cila përfshin galaktika të tjera të dukshme si p.sh Andromeda dhe Retë e Magelanit.
Në qendër të Rrugës së Qumështit është një vrimë e zezë supermasive e njohur si Shigjetari A*, rreth të cilit të gjithë yjet dhe përbërësit e orbitës së galaktikës sonë. Rruga e Qumështit ka gjithashtu disa galaktika satelitore që orbitojnë rreth saj, siç janë Retë e Magelanit të lartpërmendura, të cilat janë galaktika më të vogla dhe më të afërta.
Përplasjet galaktike dhe bashkimi i Andromedës
Galaktikat jo vetëm që largohen nga njëra-tjetra, por shumë mund të përplasen me njëra-tjetrën gjatë miliona viteve. Përplasjet e galaktikëve mund të krijojnë struktura komplekse dhe të shkaktojnë shpërthime të mëdha të formimit të yjeve.
Një shembull i qartë i një përplasjeje të ardhshme është ndërveprimi ndërmjet galaktika andromeda dhe Rruga e Qumështit. Të dyja galaktikat janë në një kurs përplasjeje dhe pritet të bashkohen në një galaktikë të vetme gjigante eliptike në rreth 4.500 miliardë vjet. Ky bashkim do të ndikojë në mënyrë dramatike në formën dhe përmbajtjen e të dy galaktikave.
Lënda e errët dhe galaktikat
Një pjesë tjetër e rëndësishme e të kuptuarit të galaktikave është prania e asaj që ne e quajmë lëndë e errët. Është një formë e materies që ne nuk mund ta shohim drejtpërdrejt, por që ushtron një ndikim të madh gravitacional në galaktika. Pa praninë e materies së errët, shumë galaktika nuk do të ishin në gjendje të ruanin strukturën e tyre ose të shpjegonin shpejtësinë e rrotullimit të tyre.
Kur astronomët shikojnë galaktikat të rrotullohen, ata zbulojnë se yjet në skajet e jashtme të galaktikave lëvizin shumë më shpejt se sa duhet, duke pasur parasysh sasitë e dukshme të masës. Për të shpjeguar këtë mospërputhje, shkencëtarët supozojnë ekzistencën e materies së errët, e cila do të kontribuonte në masë të mjaftueshme për të ruajtur koherencën e galaktikës.
Vera Rubin, një astronom amerikan, ishte një pionier në këtë fushë duke studiuar kthesat e rrotullimit të galaktikave, duke hedhur themelet për kërkimin modern të lëndës së errët.
Megjithatë, materia e errët mbetet një nga misteret më të mëdha në astronominë moderne, pasi ajo ende nuk është vëzhguar drejtpërdrejt pavarësisht nga shumë studime të vazhdueshme.
Studimi i galaktikave i ka lejuar astronomët të kuptojnë më mirë universin ku jetojmë, dhe megjithëse ka shumë që kemi zbuluar, ka ende shumë për të mësuar. Galaktikat vazhdojnë të na magjepsin dhe të na sfidojnë të zgjerojmë horizontet dhe njohuritë tona.